বিশ্ব সাহিত্য হিচাপে অসমীয়া সাহিত্য: ভেনিটি কিতাপ আৰু অসমীয়া সাহিত্যৰ মানদণ্ডৰ অৱক্ষয় (২য় খণ্ড)
বিশ্বৰ পাঠকৰ মেজত সৌৰভ কুমাৰ চলিহাৰ কিতাপে টনি মৰিছন আৰু হাৰুকি মুৰাকামীৰ সৈতে গা-ঘেলাই থাকিবলৈ, নিউ য়ৰ্ক টাইমত য়েচে দৰকে ঠংচিৰ সাহিত্যৰ আলোচনা, চিনোৱা এচিবিৰ সৈতে একে শিতানতে হ’বলৈ হ’লে আমাৰ সাহিত্য জগতৰ বৌদ্ধিক দিশটোৰো উন্নতি হ’ব লাগিব ৷ এই সমস্যাটোৰ বহুতো স্তৰ আছে, কিন্তু মই আজি মাত্ৰ এটা স্তৰৰহে আলোচনা কৰিম ৷ এই সমস্যাটোৰ সমাধানৰ মূল চাবি-কাঠিটো কিন্তু আছে অসমৰ প্ৰকাশকৰ হাততহে ৷ আন কোনেও এই পৰিবৰ্তন সাধন কৰিব নোৱাৰে; অবশ্যে আমাৰ প্রথিতযশা লেখক কিছুমানে কিছু আদৰ্শগত স্থিতি ল’লে সকলোৰে উন্নতি সাধন হ’ব ৷
প্ৰতিবাৰেই অসমলৈ আহিলে শুনো কোনো নবীন (বয়সৰ ফালৰ পৰা সদায় তেওঁ তৰুণ নহ’বও পাৰে) সাহিত্যিকৰ মুখত : অমুক প্ৰকাশকে মোৰ কিতাপখন প্ৰকাশ কৰিবলৈ গাত লৈছে, মই কিন্তু ডেৰ-শ কপি কিনি ল’ব লাগিব ৷ সেই সংখ্যাটো কেতিয়াবা ডেৰশ, কেতিয়াবা দুশ, কেতিয়াবা হয়তো ততোধিক। কিন্তু এই প্ৰথাটোৰ কথা আজি বহুবছৰ ধৰি শুনি আহিছোঁ চিনাকি বিশেষকৈ নতুন লেখকৰ মুখত৷ ২০২৩ বৰ্ষত এজন তৰুণ আৰু আন এজন মোতকৈ বয়সত ডাঙৰ নবীন লেখকৰ লগত এই বিষয়ে আলোচনাও হ’ল, আৰু এই লেখা লিখাৰ সময়ত মই সেই নবীন-তৰুণ লেখকজনৰ লগত হোৱা কথোপকথনখিনি আকৌ পঢ়ি চাই দুঃখিত হৈছোঁ ৷ মোৰ এই চিনাকি লেখক জনক মই কৈছিলো, আপুনি কিয় ডেৰশ কপি কিনি ল’ব লাগে? প্ৰকাশকে আপোনাক আপোনাৰ শ্ৰম আৰু প্ৰতিভাক সন্মান জনাই দিবহে লাগে এটা আগধন? আৰু কিতাপ বিক্ৰি কৰাৰ কামটো আপোনাৰ নহয়, প্ৰকাশকৰ ৷ তদুপৰি, আপোনাৰ প্ৰতিভা আৰু শ্ৰমৰ প্ৰতি এইটো এটা অপমান ! আপুনি সেই ডেৰশ কপি লৈ কি কৰিব? অবশেষত গ্ৰন্থমেলাৰ আগে আগে তেওঁৰ কিতাপ প্ৰকাশ হ’ল ; ডেৰশ কপিৰ দলদোপ-হেন্দোলোপ দৌৰৰ দম আৰু দৌৰাত্মৰ অবিহনে হৈছিল নে নাই নাজানো, কিন্তু এনে এটা কথাৰ উত্থাপন হোৱাটোৱেই হতাশাজনক ৷ এই বিষয়ে আমাক পৰিসংখ্যা লাগে, কোনে কিমান কিতাপ এনেদৰে ভেনিটি কিতাপ প্ৰকাশ কৰিছে কিন্তু সেই কথা ষ্পষ্ট কৰি দিয়া নাই কিতাপৰ বেটুপাতত ৷ কিন্ত যদি কম-পৰিমাণেও হৈছে, সেইয়া পৰিতাপৰ বিষয় আৰু ই আমাৰ সাহিত্য জগতৰ ক্ষতি কৰিব ৷
কিন্তু তাতোতকৈয়ো দুখৰ কথা এইয়া যে এই প্ৰথাটোৱে অসমত এজন কিতাপ লিখিম বুলি সপোন দেখা তৰুণ লেখকক এই বাৰ্তা দিয়ে যে “তোমাৰ প্ৰতিভাৰ মূল্য মাত্ৰ ডেৰশ কপি কিতাপৰ সমান৷” কিতাপ এখন প্ৰকাশ কৰাৰ মূল চৰ্ত যদি সাহিত্যিক মানদণ্ডৰ সলনি ডেৰশ কপি কিতাপৰ মূল্য দিব পৰা ক্ষমতা—-তেনেহ’লে এইয়া আমাৰ সাহিত্য জগতৰ প্ৰতি এটা অশনি সংকেত ৷ সাধাৰণ মানুহে ভাবিবলৈ আৰম্ভ কৰিছে যে লেখক হোৱাটো প্ৰতিভাৰ কথা নহয়, টকাৰহে খেল ৷ তেনে এটা সাহিত্য উদ্যোগে বিশ্ব-সাহিত্যলৈ হাত মেলাটো দূৰৈৰে কথা, সদৌ দিশপুৰ-ভিত্তিক অমুক সাহিত্য প্ৰতিযোগিতাৰ ফালে কেৰাহিকৈ চোৱাও অনুচিত ৷
আন এটা কথা, যদি কিতাপ এখন সন্মানীয় প্ৰকাশকৰ দ্বাৰা প্ৰকাশৰ মুখ দেখাৰ যোগ্যতাটো কেৱল ডেৰশ কপি লেখকে কিনি ল’ব পৰা ক্ষমতাটোৱেই, তেনেহ’লে আমাৰ অসমৰ গাৱে-ভুঞে পাঁচশ টকাৰ নোট এটা লৈ গ্ৰন্থমেলাত কিতাপ কিনিবলৈ চুচুক-চামাককৈ সোমোৱা এজন প্ৰতিভাভান প্ৰতিশ্ৰুতি-সম্পন্ন তৰুণ সাহিত্যিকে কেতিয়াবা জীৱনত প্ৰতিভা থাকিয়ো কিতাপ এখন প্ৰকাশ কৰাৰ সপোনটো জলাঞ্জলি দিয়াটোৱেই তাৰমানে শ্ৰেয়? আমাৰ প্ৰচলিত ব্যবস্থাই জানো এই বাৰ্তা কঢ়িওৱা নাই সাধাৰণ পাঠক আৰু অৰ্থহীন তৰুণ লেখকৰ কাৰণে—যে অসমত কেৱল অৰ্থ থাকিলেহে কিতাপ প্ৰকাশ কৰিব পাৰি নেকি? প্ৰতিভাৰ কোনো মূল্য নাই নেকি? এই প্ৰথাই আমাৰ সাহিত্যৰ মানদণ্ডৰ যে প্ৰচুৰ অৱক্ষয় কৰিছে সেই কথা মই কেইটিমান উদাহৰণৰ সহায়ত বুজাই দিব বিচাৰিছোঁ আৰু এটা সমাধান দিবলৈ চেষ্টা কৰিম ৷ মই জানো আমাৰ সাহিত্য জগতখন সৰু, আৰু প্ৰকাশক সকলৰ নানান আৰ্থিক সমস্যাৰ মাজত ককবকাই থাকিয়ো কিতাপ প্ৰকাশ কৰি সাহিত্য জগতলৈ অৱদান আগবঢ়াই আছে ৷ মোৰ অভিযোগ এই প্ৰথাটোৰ প্ৰতিহে, যাক ইংৰাজীত ভেনিটি পাবলিচিং বুলি কোৱা হয় – কোনো ব্যক্তিৰ প্ৰতি নহয় ৷
আমি আজি পেংগুইনে অসমীয়া কিতাপ এখন প্ৰকাশ কৰিলে কিয় ইমান ভাল পাওঁ? কাৰণ এইটো একধৰণৰ স্বীকৃতি যে পেংগুইনৰ নিচিনা এটা ভাল প্ৰকাশনৰ কঠোৰ নিৰ্বাচন প্ৰক্ৰিয়াৰ মাজেৰে গৈ অসমৰ কিতাপ এখন প্ৰকাশ পাইছে, এইটো আমাৰ কাৰণেই গৌৰৱৰ কথা ৷ বাৰু পেংগুইনৰ কথা বাদ দিলো ৷ আমি উৰ্বশী বুটালিয়াই চলোৱা জুবানৰ কথাই ধৰো : কেৱল মহিলা আৰু কুৱ্যেৰ সাহিত্যিকৰ লেখা প্ৰকাশ কৰা জুৱান পৃথিৱীৰ ভিতৰতে এটা সন্মানীয় প্ৰেচ ৷ সাহিত্য প্ৰকাশৰ জৰিয়তে ভাৰতত নাৰীবাদী চিন্তাৰ বিপ্লৱ অনাৰ বাবদ প্ৰকাশক বুটালিয়াই জাৰ্মান চৰকাৰৰ পৰা গ’ৱেথে মেডালিয়ে সন্মান, ভাৰত চৰকাৰৰ পৰা পদ্মশ্ৰী সন্মান আৰু ফৰাছী চৰকাৰৰ পৰা চ্শেভেলিয়ে দি আৰ্টে পুৰস্কাৰ পাইছে ৷ বহুতো মহিলা লেখকে পেংগুইনক বাদ দি জুবানৰ সৈতে মাত্ৰ এই সন্মানীয় প্ৰকাশনটোৰ সৈতে নিজৰ নাম সংযুক্ত কৰিবলৈকে কিতাপ প্ৰকাশ কৰে ৷ মামনি ৰয়ছম গোশ্বামীৰ শেষ উপন্যাস ‘থেং ফাখ্ৰী তহচিলদাৰৰ তামৰ তৰোৱাল--খন তেওঁলোকে প্ৰকাশ কৰিছিল মোৰ অনুবাদত ৷ কোনো আগধন দিবলৈ তেওঁলোকৰ বাজেট নাছিল কিন্ত মামণি বাইদেৱৰ তেওঁলোকৰ প্ৰতি আছিল অগাধ সন্মান ৷ তেওঁলোকৰ নাৰীবাদী সাহিত্যৰাজিয়ে ভাৰতলৈ অনা সাহিত্যিক বিপ্লৱৰ বাবে নিজৰ কিতাপখন জুবানৰ সৈতে প্ৰকাশ কৰিবলৈ ৰাজী হৈছিল ৷ আন্তৰাষ্ট্ৰীয় সাহিত্য জগতত জুবান আৰু উৰ্বশী বুটালিয়াৰ নাম সকলোৱে জানে ৷ তেওঁলোকৰ লগত কাম কৰিবলৈ অতি কম বয়সতে সুযোগ পাই ময়ো বহুখিনি শিকিছিলো৷ জুবানে এটা সৰু আকাৰৰ প্ৰকাশক হৈ, আৰ্থিক ভাবে পেংগুইনৰ দৰে টনকিয়াল নোহোৱা স্বত্তেও, এই আন্তৰাস্ট্ৰীয় মান-সন্মান, লেখকক ডেৰশ কপি কিনিবলৈ বাধ্য কৰি অৰ্জা নাই ৷ জুবানৰ দৰে প্ৰকাশক সকলৰ এটাই মাত্ৰ মন্ত্ৰ : সাহিত্য জগতখনৰ প্ৰতি দায়ৱদ্ধতা, দায়বদ্ধতা আৰু দায়বদ্ধতা৷ নিজৰ ক্ষেত্ৰখনৰ প্ৰতি অৰিহণা যোগোৱা কামটো ইমানেই টান নে?
এই টকা দি কিতাপ প্ৰকাশ কৰা প্ৰথাটোক ভেনিটি পাবলিচিং বুলি কোৱা হয় ৷ মই নিবিচাৰো ইয়াৰ সম্পূৰ্ণ নিৰ্মূল হওঁক আৰু সেই আশা কৰা উচিতো নহয় ৷ বহুতেই হয়তো নাজানে, ভাৰ্জনিয়া ৱুল্ফে নিজৰ কিতাপ নিজেই প্ৰকাশ কৰিছিল ৷ তেওঁৰ লেখাবোৰ সময়তকৈ ইমান বেছি আগবঢ়া আছিল যে সাধাৰণ প্ৰকাশকে সেই লেখা প্ৰকাশ কৰিবলৈ বিচৰা নাছিল ৷ মোৰ যিমানদূৰ মনত আছে, কানাডিয়ান লেখক, দুবাৰকৈ বুকাৰ বিজয়ী মাৰ্গাৰেট এটৱুডেও তেওঁৰ প্ৰথম কিতাপ নিজেই প্ৰকাশ কৰিছিল ৷ কেতিয়াবা কিছুমান লেখকৰ জন্ম হয় যাৰ সাহিত্য ইমান বেলেগ আৰু আগবঢ়া যে প্ৰচলিত ব্যৱস্থাই তেওঁৰ লেখাৰ মূল্যায়ন কৰিবলৈ অসমৰ্থ হয় ৷ ঠিক তেনেদৰে কেইবা নিযুতৰ কপি বিক্ৰি হৈ অভিলেখ সৃ্ষ্টি কৰা কিতাপ যেনে ষ্টিফেনি মেয়াৰসৰ ভেম্পায়াৰ-ৰোমান্ছ ত্বাইলাইট ছাগা উপন্যাসবোৰ বা ই. এল. আৰ. জেম্চৰ ইৰ’টিকা বা কামোদ্দীপক কাহিনী ফিফটি শ্বেডচ অৱ গ্ৰে নামৰ উপন্যাসাৱলী সকলো প্ৰকাশকে অখাদ্য বুলি প্ৰথমতে প্ৰত্যাখান কৰাৰ পাছত লেখক দুজনে কিতাপবোৰ স্বপ্ৰকাশ কৰিছিল আৰু ইমান জনপ্ৰিয় হৈছিল যে একেৰাতিতে কোটিপটিত পৰিণত হৈছিল ৷ পাছলৈ কেইবা নিযুত ডলাৰ আগধন দি, শকত ৰয়েল্টিৰ চুক্তি কৰি এই লেখক সকলৰ সকলো কিতাপ যিবোৰ প্ৰকাশকে সাহিত্য নহয় বুলি প্ৰত্যাখান কৰিছিল, সেই প্ৰকাশক সকলেই প্ৰকাশ কৰিবলৈ পুনৰায় আগবাঢ়ি আহিছিল ৷ কলাত্মক দিশটোৰ ফালৰ পৰা সেই কিতাপবোৰৰ সিমান মূল্য নাথাকিব পাৰে, কিন্তু সেইবোৰ কিতাপৰ বিক্ৰীয়ে কিতাপৰ জগতখনক বিভিন্ন ধৰণে সহায় কৰিছিল ৷ তাৰপৰা হোৱা লাভাংশৰ জৰিয়ঁতে প্ৰকাশক সকলে উত্কৃষ্ট বুলি গণ্য কৰা, কিন্তু বেছি বিক্ৰী হোৱাৰ সম্ভাৱনা নথকা সাহিত্যিকসকলক শকত আগধন দিবলৈ সক্ষম হৈছিল ৷ (এজন ভাল প্ৰকাশকৰ কাম সেয়ে বাণিজ্যিক ভাবে সফল সাহিত্য প্ৰকাশ কৰাও, যাতে কলাত্মক সাহিত্য ৰচা সাহিত্যিক সকলক সন্মানীয় পাৰিশ্ৰমিক দিব পাৰে ৷ এখন সুস্থ সাহিত্য জগতত দুয়োটাৰে প্ৰয়োজন)৷
গতিকে ভেনিটি কিতাপ বন্ধ হোৱাৰ কোনো প্ৰশ্নই নুঠে ৷ সাহিত্য উদ্যোগ এটাক ই সাৰ-পানী যোগায় ৷ কিন্তু এই প্ৰথাৰ ফলত আমাৰ সাহিত্যৰ ক্ষতি হ’ব নালাগে ৷ এই স্খলন কেনেধৰণে ৰোধ কৰিব পাৰি? আচলতে পৃথিৱীৰ বহুতো নামী প্ৰকাশকৰ ভেনেটি কিতাপৰ বিভাগ আছে ৷ আমাজন প্ৰকাশনে যেনেকৈ উচ্চ মানদণ্ডৰ সাহিত্যিকৰ লেখা, ভাল অনুদিত লেখা প্ৰকাশ কৰে, ঠিক তেনেদৰে তেওঁলোকৰ কেডিপি নামৰ বিভাগটোৱে ভেনিটি কিতাপ প্ৰকাশ কৰে ৷ পেংগুইনৰো তেনেদৰে এটা বিভাগ আছে “বুক কাউনটি“ বুলি, য’ত আপুনি টকা দি নিজৰ কিতাপ ইংৰাজীত প্ৰকাশ কৰিব পাৰে : ইয়াত আপুনি ডেৰশ কপি কিনিব নালাগে, ২০১১ৰ তথ্যমতে আৰু দ্য গাৰ্দিয়েন কাকতত প্ৰকাশিত প্ৰতিবেদনৰ মতে আপুনি ৯৯ মাৰ্কিন ডলাৰ দিলেই হ’ব ৷ কিতাপ লিখি আনক, প্ৰকাশ কৰক, লৈ যাঁওক ৷ তাৰ পিছত আপুনি গুৱাহাটী প্ৰেছ ক্লাবতে সংবাদমেল পাতে নে দিল্লীৰ ইণ্ডিয়া হেবিটেট চেন্টাৰতে সংবাদমেল পাতে, সেইয়া আপোনাৰ কথা ৷
এই বিভাগবোৰক ইংৰাজীত “ইম্প্ৰিন্ট“ বুলি কয় ৷ যেনে ধৰা হ’ল, “পেংগুইন পেপাৰবেক“ এটা ইম্প্ৰিন্ট য’ত মাত্ৰ কেচাঁবন্ধা কিতাপহে প্ৰকাশ হয় ৷ ঠিক তেনেদৰে “পেংগুইন ক্লাচিক্চ“ আন এটা ইম্প্ৰিন্ট য’ত অকল কালজয়ী সাহিত্য প্ৰকাশ হয় ৷ অনুৰাধা শৰ্মা পূজাৰীৰ হৃদয় এক বিজ্ঞাপন কিতাপখনৰ ইংৰাজী অনুবাদ “পেংগুইন ভাইকিঙ“-এ প্ৰকাশ কৰিছিল য’ত অৰুন্ধুতী ৰয়, অভিতাভ ঘোষ আদিৰ দৰে সাহিত্যিকৰ পকাবন্ধা কিতাপ ওলায়; ভাইকিঙৰ মোহৰ মৰা সকলো কিতাপ পকাবন্ধাকৈহে প্ৰকাশ কৰে ৷ কোনটো বিভাগৰ দ্বাৰা বা কোনটো ইম্প্ৰিন্টত কি প্ৰকাশ পাব, সেইয়া সন্মানৰ কথা ৷ কিতাপখন যদি প্ৰকাশকে সিমান গুৰুত্বপূ্ৰ্ণ বুলি নাভাবে, তেতিয়া পোনপ্ৰথমেই পেপাৰবেক বা কেচাঁবন্ধা কৰি প্ৰকাশ কৰে কিন্তু কিতাপখনৰ যদি বিশাল বাণিজ্যিক সম্ভাৱনা আছে বুলি প্ৰকাশকে ভাবে, তেতিয়াও বাণিজ্যিক ধৰণে বেটুপাত আঁকি কেচাঁবন্ধা হিচাপে প্ৰকাশ কৰে ৷ আকৌ ঘোষ, ৰয়, পূজাৰী আদিৰ কিতাপবোৰৰ যেতিয়া পকাবন্ধা সংস্কৰণৰ বিক্ৰী শেষ হয়, তেতিয়া সেইবোবোৰ পেপাৰবেকক প্ৰকাশ কৰে কিন্তু বেটুপাতবোৰ কলাত্মকধৰণে প্ৰকাশ কৰে ৷ নতুন লেখকৰ কিতাপো ভাইকিং ইম্প্ৰিন্টৰ দ্বাৰা প্ৰকাশ কৰে যদিহে কিতাপখনৰ কলাত্মক মানদণ্ড উচ্চমানৰ বুলি প্ৰকাশকে ভাবে ৷
গতিকে অসমীয়া প্ৰকাশক সকলে যদি ভেনিটি কিতাপ প্ৰকাশ কৰি থাকিব বিচাৰে সেইটো সাহিত্য জগতৰ ক্ষতি নোহোৱাকৈ কেনেদৰে চলাই থাকিব পাৰিব? ধৰা হ’ল, প্ৰকাশকৰ নাম “ডালিমী প্ৰকাশন“৷ কল্পনা কৰক ডালিমী প্ৰকাশন অসমৰ এটা আগশাৰীৰ প্ৰকাশক ৷ ডালিমী প্ৰকাশনে মামণি ৰয়ছমৰ পৰা আদি কৰি অনুৰাধা পূজাৰীলৈকে আৰু পঞ্চানন হাজৰিকালৈকে ন-পুৰণি সকলো সাহিত্যিকৰ কিতাপ প্ৰকাশ কৰি আহিছে বছৰ বছৰ ধৰি ৷ মুঠতে ডালিমী অসমৰ পেংগুইন ৷ এতিয়া যদি ডালিমীয়ে টকা লৈ কিতাপ প্ৰকাশ কৰাৰ বজাৰখনতো সোমাবলৈ বিচাৰে আৰু নিজৰ ব্ৰেণ্ড ইমেজ আৰু মানদণ্ডটোৱো বৰ্তি থকাটো বিচাৰে তেওঁলোকে কি কৰা উচিত? কাৰণ ডালিমী প্ৰকাশনে যি-টি কিতাপ প্ৰকাশ নকৰে ৷ ডালিমীত প্ৰকাশ হোৱা সাহিত্যৰ মানদণ্ড অতি উত্তম ৷ টকা লৈ স্বপ্ৰকাশ কৰা সাহিত্যিকৰ কিতাপ প্ৰকাশ কৰিলে পাঠকে ডালিমীৰ কিতাপৰ প্ৰতি থকা আস্থা হেৰুৱাই পেলাব, আৰু “পইচা দি প্ৰকাশ কৰা কিতাপ আকৌ পইচা দি কিয় কিনিম“ বুলি হাঁহিব ৷ কিন্তু ভেনিটি প্ৰকাশনৰ বজাৰখনো ৰমৰমীয়া, এৰিবৰো মন নাযায় ৷ গতিকে ডালিমীয়ে যিমানবোৰ ভেনিটি কবিতা-গল্প সংকলন আৰু উপন্যাস প্ৰকাশ কৰে সেইবোৰ “ডালিমীৰ নবীন“ নাম দি এটা বিভাগ বা ইম্প্ৰিন্ট সৃষ্টি কৰি বজাৰত মেলি দিব পাৰে ৷ এনে কৰিলে, পাঠকলৈ ইংগিত দিয়া হ’ব যে এইবোৰ কিতাপ ভেনিটি কিতাপহে, কোনো কঠোৰ নিৰ্বাচন প্ৰক্ৰিয়াৰ মাজেৰে গৈ সেই কিতাপবোৰে প্ৰকাশৰ মুখ দেখা নাই ৷ যাৰ-যাৰ ডেৰশ কপিৰ কিনি নিজৰ নামত কিতাপ উৎপাদন -- প্ৰকাশ নহয় – কৰাৰ ইচ্ছা আছে, তেওঁলোকে দেখুৱাব পাৰে সেই টকাৰ দৌৰৰ দৌৰাত্ম্য ৷
সাহিত্যিকৰ প্ৰতিভাক কেন্দ্ৰীভূত কৰি চলা সাহিত্য জগত এখন সদায় জীয়াই থাকিব ৷ বিশ্ব সাহিত্যৰ ৰূপত অসমীয়া সাহিত্যক কল্পনা ময়ো কৰোঁ, কিন্তু আমাৰ আধাৰশিলাবোৰ সুন্দৰ আৰু সুঠাম কৰি তুলিলে সেই কাম সহজ হৈ পৰিব ৷ আজি কেইবা বছৰৰ পৰা মই এই আক্ষেপ শুনি আহিছোঁ যে অসমীয়া সাহিত্য কিয় বাহিৰলৈ ওলাই নাযায়? যাব, অনুবাদো হ’ব, মানুহেও আকোঁৱালি ল’ব, কিন্তু আমি সকলোৱে ইয়াৰ মানদন্ডৰ উত্তৰণ ঘটাবলৈ এখন নিকা আৰু গণতান্ত্ৰিক সাহিত্য সংস্কৃতিৰ গঢ় দিব লাগিব ৷ তেতিয়াহে আমাৰ সাহিত্য আন মানুহে পঢ়িব ৷ ভেনিটি কিতাপে এটা উদ্যোগক জীপাল কৰি ৰাখে; গতিকে পুনৰায় কৈছোঁ, এই প্ৰথা অপ্ৰয়োজনীয় নহয় ৷ কিন্তু লেখক নিৰ্বাচন প্ৰক্ৰিয়া এটা নস্যাত কৰা সাহিত্য উদ্যোগ এটা বেছিদিন জীয়াই নাথাকে ৷
বিশ্ব সাহিত্য হিচাপে অসমীয়া সাহিত্য: কেনেকৈ গঢ়িব পাৰো আমি এটা সবল সাহিত্য উদ্যোগ?
দৈনিক অসম, ৭ জানুৱাৰী ২০২৪
Make it stand out
Whatever it is, the way you tell your story online can make all the difference.
আজি কিছুবছৰৰ পৰা আমাৰ সাহিত্য জগতত এটা প্ৰশ্ন বাৰে বাৰে আলোচিত হৈছে কিন্তু তাৰ বিষদ আলোচনা মোৰ চকুত পৰা নাই ৷ প্ৰশ্নটো হৈছে, বিশ্বৰ পাঠকৰ সন্মূখত কেনেদৰে আমি তুলি দিব পাৰো অসমৰ সাহিত্যৰ চানেকি? আমাৰ সাহিত্যৰ কিয় ইমান কম অনুবাদ হয়? অনুবাদ হ’লেও, আন্তৰাষ্ট্ৰীয় পাঠক সমাজ এখন কিয় বিচাৰি নাপায়? কেতিয়াৰ পৰা এই প্ৰশ্নটো ইমান সঘনাই অসমৰ সাহিত্য জগতত ঊচ্চাৰিত হ’বলৈ ধৰিলে কোৱা যিমান টান, প্ৰশ্নটোৰ উত্তৰ দিয়াটোৱো সিমানেই টান ৷ কাৰণ সঁচাকৈয়ে যদি আমি অসমৰ সাহিত্যক বিশ্বৰ বিভিন্ন প্ৰান্তত পঠিত হোৱাটো বিচাৰো আমাৰ সাহিত্য জগতৰ প্ৰচলিত ব্যবস্থটোৰ আমূল পৰিবৰ্তন আনিব লাগিব আৰু আত্মসমালোচনাত্মক দৃষ্টিৰে অসমৰ সাহিত্যৰ প্ৰতিটো দিশ ফঁহিয়াই চাই যিমান পাৰি সিমান গনতান্ত্ৰিক কৰি তুলিব লাগিব । মই ক’ব খোজা নাই যে এতিয়াৰ প্ৰক্ৰিয়াবোৰ গনতান্ত্ৰিক নহয় কিন্তু যিকোনো এটা ব্যবস্হা আৰু বেছি গনতান্ত্ৰিক কৰি তোলাৰ সদায় থল থাকে । কিন্তু সৰুৰে পৰা দেখি অহা এই সাহিত্য জগতখনত মই কিছু স্থবিৰতা লক্ষ্য কৰিছোঁ ৷ সেইয়া আমাৰ পাঠক আৰু লেখক সমাজৰ অনীহাৰ বাবে নহয়, সেইয়া হৈছে আমাৰ সাহিত্য জগতখনৰ কিছুমান পুৰণিকলীয়া পৰিকাঠামো আজি দশকৰ দশকৰ পিছত দশক জুৰি একেই হৈ থকাৰ বাবে ৷ সেই পৰিকাঠামোবোৰৰ যদি নতুন যুগৰ সৈতে খাপ খোৱাই পৰিবৰ্ত্তন ঘটাব পাৰি, অসমীয়া সাহিত্যকো বিশ্বসাহিত্যৰ স্তৰতে ৰখাৰ থল আছে ৷ এই লেখাটোত মই মাত্ৰ এটা সমস্যালৈহে আঙুলীয়াই দিবলৈ চেষ্টা কৰিম আৰু সমস্যাটো মাথোঁ থুলমূলকৈ আভাস দিম আৰু যথাসম্ভৱ সমাধানৰ পিনে আঙুলীয়াম ৷
অসমীয়া সাহিত্যৰ ক্ষেত্ৰখনত প্ৰথম আৰু আটাইতকৈ ডাঙৰ বাধাৰ সৃষ্টি কৰি থিয় দি আছে আমাৰ কিতাপ উৎপাদনৰ প্ৰক্ৰিয়াটো ৷ উৎপাদন শব্দোটো মই তৰল ধৰণে ব্যবহাৰ কৰা নাই ৷ আমি কিতাপৰ এই জগতখনক যিমান পাৰি সিমান এটা উদ্যোগ হিচাপে গঢ় দিবলৈ চেষ্টা নকৰিলে এই উদ্যোগটোৰ সৈতে জড়িত সকলো মানুহ কেতিয়াও লাভান্বিত নহয় ৷ তেনে পৰিস্থিতিত মুষ্টিমেয় কেইজনমান লেখক আৰু মুষ্টিমেয় কেইটামান প্ৰকাশনসন্থাহে আৰ্থিকভাবে নিৰাপদ হৈ থকা যেন থকা যেন বোধ হয় ৷ আমি যদি আমাৰ সাহিত্য জগতখনৰ উন্নতি বিচাৰোঁ, আৰু তথাকথিত সেই বিশ্বদৰবালৈ যোৱাতো বিচাৰো, তেনেহঁলে ইয়াক আমি পোনপ্ৰথমে এটা সকলো ফালৰে পৰা উদ্যোগ হিচাপে গঢ় দিব লাগিব ৷ তেতিয়াহে লেখা-মেলা কৰা বৃত্তিটোক পেছা হিচাপে ল’বলৈ মানুহ আগবাঢ়ি আহিব আৰু আৰু ভাল সাহিত্যৰ সৃষ্টি হ’ব, উত্তৰণ ঘটিব ৷ কেইজন অসমীয়া লেখকে লেখাৰ বৃত্তিটো আজি সাহসেৰে ল’ব পাৰিছে? কেৱল হয়তো দুই এজনেহে, তাকো গদ্য লেখকেহে ৷
সাহিত্যক উদ্যোগ হিচাপে গঢ়ি তুলি পেছাদাৰিত্বৰ পৰিবেশ এটা সৃষ্টিৰ লক্ষ্যত আমি কেনেদৰে উপনীত হ’ব পাৰো? লেখকে কিতাপ এখন কোনো প্ৰকাশকৰ সৈতে প্ৰকাশ কৰিম বুলি কেৱল মৌখিক ভাবে বুজা বুজি এটা কৰিলেই নহ’ব; এখন চুক্তি পত্ৰত শ্বাক্ষৰ কৰি, এটা সন্মানীয় আগধন দিয়াটো যিকোনো প্ৰকাশকৰ এটা প্ৰধান আৰু নৈতিক দায়িত্ব বুলি সমগ্ৰ পৃথিৱীৰ উন্নত আৰু উন্নত হোৱাৰ হাবিয়াস থকা সাহিত্য উদ্যোগবোৰত ধৰা হয় ৷ বিদেশত চুক্তিপত্ৰত শ্বাক্ষৰ নকৰা প্ৰকাশকক সন্দেহৰ দৃষ্টিৰে চোৱা হয়, যেন তেওঁলোকে কোনো বে-আইনী কামহে কৰিছে! আৰু তেনে প্ৰকাশক আৰু তেনে কাম কৰিবলৈ ৰাজী হোৱা লেখকক কোনেও গুৰুত্বসহকাৰে নলয়; বিশেষকৈ সাহিত্যিকজনক, কাৰণ কামটো একপ্ৰকাৰে অনৈতিক বুলি ধাৰণা কৰাৰ লগতে আন উঠি অহা লেখকৰ প্ৰাপ্য কাঢ়ি লোৱাৰ দৰে ঘৃণনীয় কাৰ্য্য বুলি গণ্য কৰা হয় ৷ উঠি অহা সাহিত্যিকৰ কাৰণে অগ্ৰজ সাহিত্যকজনে এখন অসমতল সাহিত্য ক্ষেত্ৰ সৃষ্টি কৰাত অৰিহণা যোগোৱা যিকোনো কামকে পৃথিৱীৰ যিকোনো সুস্থ মানদন্ডৰ সাহিত্য জগতত গৰ্হিত কাম বুলি ধিক্কাৰ দিয়া হয়৷ অসমীয়া সাহিত্য জগতখন পেছাদৰী আৰু শোষণবিহীন কৰিবলৈ বিচাৰিলে এই কামটোৱেই পোনপ্ৰথমে প্ৰকাশক সকলে কৰিব লাগিব৷
মোৰ কবিতা কিতাপখন প্ৰকাশ কৰোঁতে মোৰ মাৰ্কিন প্ৰকাশক ফিউচাৰ চাইকেল প্ৰেচে কোনো আগধন আৰু ৰয়েল্টি দিয়া নাছিল ৷ কবিতাৰ জগতখনত এয়া নতুন কথা নহয় ৷ আমেৰিকাত শ-শ কবিতাৰ সন্মানীয় প্ৰকাশক আছে যিবোৰে সম্পূৰ্ণ ভাল কবিতা প্ৰকাশ কৰাৰ উদ্দেশ্য লৈয়েই কবিতা প্ৰকাশ কৰে ৷ মাৰ্কিন সাহিত্যৰ বুৰঞ্জীত ক্ষুদ্ৰ প্ৰেচ আন্দোলনৰ কাহিনী সোণালী আখৰেৰে লিখা আছে ৷ কেৱল মাত্ৰ ভাল কবিতাৰ বা এক বিশেষ ধৰণৰ প্ৰগতিশীল ৰাজনৈতিক কবিতা প্ৰকাশ কৰাৰ লক্ষ্য লৈয়েই এই আন্দোলনটো গঢ় লৈ উঠিছিল ৬০-৭০ৰৰ দশকত ৷ কেইবা দশকজুৰি কবিতা প্ৰকাশ কৰি অহা তেনে এটা ক্ষুদ্ৰ প্ৰেচে মোৰ কবিতা সংকলনখন প্ৰকাশ কৰিছিল ৷ এহাল কবি দম্পত্তিয়ে প্ৰেচটো আজিয়ো চলায় আছে ৷ মোৰ লগত আলোচনা কৰি সকলোখিনি কথা প্ৰকাশকে চুক্তিত লিখি দিছিল আৰু আগধন দিবলৈ অপাৰগ হোৱাৰ বাবে লেখকে ওৰে জীৱন তেওঁলোকৰ পৰা প্ৰকাশিত যিকোনো কিতাপ, আৰু বিশেষকৈ মোৰ নিজৰ কিতাপখন কিমান শতাংশ ৰেহাই মূল্যত কিনিব পাৰিব, সেই কথাও লিখা আছিল ৷
আন এটা উদাহৰণ দিছোঁ : মোৰ ব্ৰিটিছ প্ৰকাশক ফ্লিপ্ট আই এটা সন্মানীয় প্ৰকাশন কিন্তু তেওঁলোক পেংগুইন বা হাৰ্পাৰ কলিনচৰ দৰে ধনী, বহুজাতিক, প্ৰকাশন নহয় ৷ তেওঁলোকে মূলতঃ কবিতাৰহে প্ৰকাশক আৰু তেওঁলোকে প্ৰকাশ কৰা কবিতা পুথিবোৰে ব্ৰিটেইনৰ অনেক সন্মানীয় পুৰস্কাৰ পাবলৈ সক্ষম হৈছে ৷ কিন্তু মোৰ গল্পবোৰ পঢ়ি তেওঁলোকে ভাল পাইছিল আৰু প্ৰকাশ কৰিব বিচাৰিছিল ৷ মোৰ কিতাপখনৰ ব্ৰিটিছ স্বত্ব ক্ৰয় কৰোতে মই বিচৰা দাম এটা দিব পৰা নাছিল কিন্তু প্ৰকাশকে মোক শকত অংকৰ ৰয়েল্টি দিম বুলি চুক্তিবদ্ধ হৈছিল আৰু কিতাপখন প্ৰকাশ হোৱাৰ সময়ত বি বি চি লণ্ডণৰ সৈতে যোগাযোগ কৰি মোৰ সাহিত্য কৰ্মৰ বিষয়ে এটা সাক্ষাৎকাৰৰ ব্যবস্থা কৰি দিছিল ৷ সেই একেই অনুষ্ঠানটোত অমিতাভ ঘোষৰো সাক্ষাৎকাৰ এটা আছিল, আৰু এই কথাই মোক নথৈ আনন্দিত কৰিছিল ৷ (সাক্ষাৎকাৰটো শুনিবলৈ ইয়াল ক্লিক কৰক : https://shorturl.at/ckFU2 )
এনেদৰে নানান ধৰণে প্ৰচাৰ কৰি মোৰ কৰ্ম যাতে ইংৰাজ পাঠকৰ চকুত পৰে তাৰবাবে তেওঁলোকে প্ৰেচেষ্টা চলাইছিল ৷ যদি মোৰ মনে বিচৰা আগধন দিব পৰা নাছিল, তেতিয়া বৃটিছ সাহিত্য জগতত কিতাপ খন চিনাকি কৰি দিবৰ বাবে যিখিনি পাৰে নিষ্ঠাৰে কৰিছিল ৷ এইটো যিকোনো স্বচ্ছ, নিকা প্ৰকাশকৰ কৰ্তব্য ৷ আমাৰ অসমৰ বাতৰিৰ চেনেলবোৰ খুলিলেই মাত্ৰচোন নাচ-বাগ কৰি থকা দেখা পাঁও, নাইবা কোনো গায়কে জনপ্ৰিয় গীত গাই থকা দেখো আৰু যেতিয়া বাতৰি পৰিবেশন কৰে তেতিয়া দেখোঁ চেন্সেসনেল বাতৰি ৷ আমাৰ প্ৰকাশক সকলে ভাল কিতাপ এখনৰ বাতৰি কৰিবলৈ চেনেলবোৰক অনুৰোধ নকৰে কিয়? নিউজ চেনেলবোৰৰ কেমেৰাবোৰ মানুহৰ শুৱনি কোঠাত গৈ তেনেই ব্যক্তিগত আৰু অৰুচিকৰ বাতৰি প্ৰচাৰ কৰাৰ সলনি কোনো নতুন, অখ্যত লেখক এজনৰ ভাল কিতাপক এখনৰ কিয় প্ৰচাৰ নকৰে?
যিকোনো আন্তৰাষ্ট্ৰীয় মানদন্ডৰ সাহিত্য সৃষ্টিৰ সপোন দেখা উদ্যোগ এটাই এইখিনিতেই প্ৰথম খোজ লয় বুলি ক’ব পাৰি – এটা পেছাদাৰী সাহিত্য সংস্কৃতিৰ গঢ় দিবলৈ ৷ হয়তো বহুত প্ৰকাশকে এইবোৰ কৰিবলৈ ৰাজী নহ’বও পাৰে ৷ তেতিয়া নৈতিক দায়িত্বটো লেখকৰ হাতত আহি পৰে – এক অপেছাদাৰী প্ৰথাৰ সৈতে নিজৰ নাম সংপৃক্ত কৰি তেনে লেখকে এনে এটা অপ-সংস্কৃতি জীয়াই ৰখাত সাৰ-পানী দিয়াৰ লগতে আন নতুন লেখকৰ বাবেও উঠি অহা বাটটো আৰু বেছি কঠিন কৰি পেলায় ৷ এখন ভাল চুক্তিপত্ৰ নকৰিলে কিতাপ প্ৰকাশ নকৰোঁ বুলি ক’ব পৰা সৎসাহস থকা লেখক আমাক লাগে ৷ জনপ্ৰিয় লেখকে বিচাৰিব লাগে নিয়মীয়া ৰয়েল্টিৰ চেক ৷ অসমীয়া কিতাপৰ “উদ্যোগ“ বুলি ক’লেই নহ’ব, উদ্যোগ শব্দটো আমাৰ কৰ্ম সংস্কৃতিৰ প্ৰতিটো দিশতে প্ৰকাশ পাব লাগিব ৷
মোৰ দুখনকৈ অসমীয়া কিতাপ ওলাল, কিন্তু চুক্তি এখনো নেদেখিলো ৷ ডিমাণ্ড কৰাৰ সেই সৎসাহস মোৰ নহ’ল আৰু সেয়ে ময়ো নজনাকৈ-নভবাকৈ এই প্ৰক্ৰিয়াটোত অৰিহণা যোগাইছো, হয়তো বাট মাৰিছো কোনো নতুন লেখকৰ কক্ষপথত হেঙাৰ হৈ থিয় দি ৷ আজি মোৰ বিশ্বাস, মই খোঁজাহেতেন মোৰ প্ৰকাশকদ্বয়ে এখন চুক্তি কৰি দিলেহেঁতেন ৷ সেইসময়ত কভিদো হৈ আছিল, আৰু মই আছিলো সুদুৰ আমেৰিকাত, গতিকে ফোন আৰু হোৱাটচ-এপতেই কেনেকৈ কিতাপখন প্ৰকাশ হ’ল মোৰ সঁচাকৈয়ে মনত নাই ৷ কিন্তু আগলৈ অসমীয়াত কিতাপ প্ৰকাশ কৰিলে চুক্তি এখন বিচাৰিম বুলি ভাবিছোঁ – লাগিলে অসমীয়াত কিতাপেই প্ৰকাশ নকৰো, কিন্তু আমাৰ নতুন প্ৰজন্মৰ উঠি অহা নবীন লেখকৰ বাবে যদি মই এই পদক্ষেপ ল’লে কিবা এটা উপকাৰ হয়, মই নিশ্চয় কৰিম ৷ সকলো নতুন লেখককো সেই অধিকাৰ সাব্যস্ত কৰিবলৈ আহ্বান জনালো ৷ নতুনৰ হাততেই সাহিত্য জগতখনৰ নতুন আৰম্ভণী হওক? গঠন হওক এটা লেখক সন্থা যিয়ে ন-পুৰণি লেখকক প্ৰতিনিধিত্ব কৰি জন্ম দিয়ক অসমত পেছাদাৰী সংস্কৃতিৰ? নতুন বছৰত এয়া মোৰ আশা ৷ নোৱাৰিনে এটা অথৰ্চ গিল্ড গঢ়িব আমেৰিকাৰ দৰে? নোৱাৰিনে এটা অথৰ্চ চচাইটি গঢ়িব, ব্ৰিটেইনৰ দৰে? নোৱাৰিনে সহৃদয় উকীল কেইজনমান সেই গিল্ডৰ ৰাখিব, চুক্তিখন এবাৰ চাই দিবলৈ? এইবোৰ চিন্তা মোৰ কল্পনাপ্ৰসূত উদ্ভাৱন নহয় ৷ বিভিন্ন উন্নত সাহিত্য উদ্যোগত প্ৰচলিত হৈ থকাৰ ব্যবস্থাক আৰ্হি হিচাপে লৈ কথাখিনি উত্থাপন কৰিছোঁ ৷ আশা কৰিছোঁ এইধৰনৰ নতুন চিন্তাৰ বাট মুকলি কৰাৰ জৰিয়তে অসমীয়া সাহত্যয়ো এটা উদ্যোগৰ বাট ল’ব ৷
The Fiction of Assamese Augusts
IN every place I have lived, one of the months in the year has always been the cruellest. In Minnesota, where I live now, that month is perhaps January, when temperatures plummet as low as minus 20-25 degrees Celsius. Friends say my first winter in Minnesota wasn’t cruel enough. I believe them, because the scenes in Fargo tell a different horror story. In Delhi, for me that month is June, since it was in June 2004, in the scorching heat of Delhi, I had walked on the streets of Chaatra Marg, running around colleges, filling up admission forms. In June, Delhi’s temperatures reach a high 45 degrees Celsius, and people die of sunstroke. And in Assam, where my roots are (or as my father would say, where my umbilical chord is buried) the cruellest month is August. In high school days, it was during August that my mother wouldn’t allow me to leave the house after school to sit on the Chandmari flyover, because she worried that I might become one of the many thousands who returned home cold, to remain hung for posterity on a wall in the form of a garlanded photograph, gouging out cruel memories (not lilacs).
In the August of my tenth class, one of my friends in Maligaon went out of his house for his maths tuition and never came back. In 2010, when I had left Delhi for good to live in Assam, it was in the month of August that I lost my nineteen-year old first cousin. We didn’t ask each other if nineteen was an age to die. In Assam, we don’t ask such obvious questions anymore. As Zubeen Garg asks Hiren Bhattacharya in his song ‘Mrityu’, ‘How is death an art when it is so readily available?’ Hiren Bhattacharya, whose poems generations of Assamese youths used to quote in love letters, wrote that famous poem long ago. It is now used as epitaphs in many graveyards across Assam: ‘even death is an art/carved on the tough stones of life/it is an exquisite sculpture’. But perhaps, the new age wants a new kind of poetry; and fiction too?
But the residents of both banks of the Brahmaputra Valley may have agreed with Eliot that April is the cruellest month, just the way we used to agree over bottles after bottles of Coca-Cola on Chandmari flyover (the most romantic spot in Guwahati) how an evening remains spread out against the sky. We don’t have lilacs. But don’t we have our home grown bluish fox-tail orchids? Wasn’t it on 7 April 1979, when the United Liberation Front of Asom was formed on the courtyards of Ronghor with the resolve to establish a sovereign Assam? It’s because of them that every seventh day of April – the day when my mother fries 101 different herbs to mark the last day of Bohag Bihu – I didn’t get to spend time on the most romantic spot of my hometown with bottles of Coca-Cola, gossip and giggling girls.
The Land of the Rising Sun has been a witness to many cruel tragedies in the month of April, which strengthens the statement that April should be the cruellest. On 6 April 1980, Assam (barring Cachar and North Cachar districts) was declared as a ‘disturbed area’ under the Unlawful Activities Prevention Act – a tag that would remain on the foreheads of every Assamese till this time, like that generous tick mark on Nike products. Just a few days later, the same year, the same month, on 19 April, top Congress leader Hiteshwar Saikia’s convoy was attacked in Lakuwa with a grenade by ULFA members. On 22 April 1996, Saikia, who survived the grenade attack, passed away – a date the ruling party of Assam does not want the people to forget. But perhaps, due to the emotions linked with festive Bihu, due to the absence of lilacs but the presence of orchids, due to the natural and political climate in Assam, if Eliot had lived in Assam, he would have declared August to be the cruellest month for us, not April.
August is undoubtedly the cruellest month for us. It was on 15 August 2004 when a considerably weakened ULFA, which had called for an Assam bandh, killed children celebrating Independence Day in Dhemaji district in a bomb blast, staining their palms with children’s blood, further eroding their already lost popularity. But August has another significance for the political life of Assam. On 15 August 1985, the Assam Accord was signed following the six-year long tumultuous Assam Movement. The accord, the movement, changed the fate of Assam forever – the consequences of which the people are still suffering from, akin to rheumatic pains and arthritis that worsen with age. How could we not agree that August isn’t the cruellest month?
But these are big stories. These are stories that certain political groups – the state, anti-state – would want us to remember forever. A few minutes walk from of my house in Chandmari, we would see a Martyr’s Memorial for the people who died during the Assam Movement. I hear someone had written with blood on the streets there: ‘Tej dim, tel nidio’ (We will give blood, not oil) during the Oil Blockade Agitation.
What about the small stories of August? Who would remember that I always had to haggle with my mother to hang out after school during the Assamese Augusts? If August was kind, my classmate would have been sitting in the same room with me, writing his board exams. Except for the loss of my friend, the rest of my love-hate relationship with Assamese Augusts is that of petty, unimportant complaints. But Augusts have been painful to thousands of people across the state. These are stories that hegemonic institutions – cultural and political, All Assam Students’ Union and the state government – want us to forget. They would be happy if we never memorialize them because if we remember the Bodos killed by Assamese jingoists in Phulung Sapori during the Assam Movement, the Martyrs’ Memorial erected with Hiren Bhattacharya’s poem inscribed on it would start shaking like the tips of banana leaves caught in a squall.
If we remember the February 2006 massacre by Indian security forces in Kakopothar, if we remember the mass graves of people ‘punished’ by the ULFA that were discovered during counter-insurgency operation of 1989, it would challenge the narrative of the state and the insurgents who want us to remember only certain things, certain events, in a certain way, that would only plough the fields of their political agendas. Where does one look for truth then? Not in non-fiction; perhaps fiction has better answers, a counter-vision? As Nadine Gordimer says, ‘Nothing I say here is as true as my fiction.’ August is the month that reminds us of our relationship with India; reminds us that something is deeply wrong in Assam. The ensuing tension, insecurity, sighs, cheers and lamentations are best reflected in the fiction that has come out after 1979 – ever since August became the cruellest month, breeding blood red-hibiscuses from the dead.
Just the way Assam had metamorphosed after the Assam Movement and the Assam Accord, Assam’s fiction had also taken a turn along with the fate of its state. As a student of literature, I wanted to read them. It was where the small stories that hegemonic cultural institutions would like us to forget were recorded. The stories of people and communities who we shouldn’t know about were brought alive by a new band of writers who had debuted or made a mark mostly after 2001 – Sanjib Pol Deka, Manikuntala Bhattacharya, Geetali Bora, Rashmirekha Devi, Jayanta Saikia, Arup Kumar Nath and Ratna Bharali Talukdar.
But before going to the new fiction on the Assam conflict written mostly after the century took a turn, we need to know the complete story that paved the path of the same. Rita Choudhury’s Abirata Jatra (1981) is one of the first novels to directly speak to the growing political tension in Assam after that historic day in April 1979. Asom Sahitya Sabha, one of the most powerful cultural institutions of Assam that had much more respect and power than it has now, had invited submissions for their novel manuscript contest on the theme of the Assam Movement. Choudhury, who would go on to win the Sahitya Akademi Award two decades later, was a leader of the movement then and had responded by sending her manuscript, consequently, winning the first prize. Though self-consciously composed with characters from all three major faiths of Assam populating its pages, it contained the seeds of a skilful novelist and also underlined Choudhury’s vision of a secular Assam. Akou Saraighat by Lakhinandan Bora was another novel composed during the same time that captured the intensity of the period it was speaking to. As chroniclers of Assam’s most important phase following independence, both the books are valuable.
About a decade later, Parag Das’s Sanglot Fenla (1992) positioned itself on a completely different pole by serving as a repository of reasons why the Assamese people had to take to the course of armed rebellion after the failure of the Assam Movement and the Assam Accord signed in that cruel month of August 1985.
By the time of the publication of Sanglot Fenla, the metamorphosis of the political and social situation into a more complicated one hadn’t happened; nor had the people of Assam started looking for alternatives to Asom Gana Parishad that had come to power in 1985 riding on the success of the Assam Movement. No, the people of Assam hadn’t yet started to crave for an alternative leadership beyond the ranks of AGP and Congress and BJP. Cruel Augusts went by every year, trapping obedient adolescents at home and killing the unruly ones who didn’t listen to worrying mothers. To capture that spite of Assamese Augusts in fiction in a compelling way, we had to wait until 1997 when Dhrubajyoti Bora’s first novel of his ‘Kalantor Quartet’ was published.
By far, the most captivating account of the Assamese insurgency is Kalantoror Gadya (2007). With a large cast of characters, many subplots, the novel tries to provide an in-depth analysis of the situation of Assam from multiple angles. In Babula’s gruesome death through torture at the hands of the army, Bora narrates the violation of human rights during the counter-insurgency. Through Sombori’s regular, multiple rapes by the army officer, the novel underlines how the conflict of was inscribed often on the bodies of women. Through the story of Gojen’s disintegration from a rational human being to a man who walks naked in his room in frustration when asked to choose between his former comrades or become a government informer, Bora tries to show the conniving process of co-option that the state launched in order to curb the insurgent movement, leading to the bloodbath called secret-killings between 1998 and 2001.
This bloodbath is given a human face in Arupa Patangia’s emotionally intense novella Arunimar Swadesh, where Patangia evokes the true story of the gruesome massacre of the entire family of Umakanta Gogoi. They were killed with bombs while asleep on 11 September 1999 in No. 2, Borbil village, Sibasagar (not too far from August?). Felanee (2003), her larger project, looks at the Assam conflict of three decades through the perspective of gender by following a small group of women. They fight like tiny ants caught in floods through mutual cooperation. Just like the reeds that grow on the banks of the river, they resurface with a new zeal each time they are broken down. It is the petty day-to-day struggles of these characters that Kalita choses to glorify through her loosely plotted, but beautifully described scenes of the novel. The third novel that adequately represents the metamorphosis of Assam is Kolijar Aai (2006) by retired IPS officer Dilip Bora. By appearing serially in Assam’s most popular fortnightly Prantik, it ensured a permanent place in the Assamese mind. Though written in mediocre prose, the novel is significant as it depicts the life of an insurgent who suffers from compunction after choosing the path of violence. Deeply attached to his mother, at a certain point he is forced to make a choice between his mother and the metaphorical ‘Mother Assam’ for whom he had taken up the path of violence.
By 2010, two major events had happened in Assam that further changed the course of Assamese literature. The first was a literary intervention by Indira Goswami, who oversaw the translation of Megan Kachari’s poems and published it with an introduction in English. Released at the Frankfurt Book Fair 2006, it created ripples in Assamese life, suddenly renewing a wave of understanding and sympathy for the ‘lost boys’ who had taken up the path of the gun almost three decades back. Inspired by the success of former ULFA member Kachari’s poetry collection, more surrendered insurgents wrote books. Roktim Sharma’s Boranga Yan (2006), Anurag Mahanta’s Aaulingor Jui (2007), Samudra Gogoi’s confessional memoirs Ejon Prakton ULFAr Swikarukti (2008) further changed the course of Assamese literature and presses published a new crop of writings by militants.
The literary establishment was yet to embrace them. Those books were looked at with scepticism. I was a student in Delhi University at that time, and remember the bitterness expressed towards Goswami’s venture by some Assamese students for spreading a renewed wave of sympathy for the insurgents. ‘Should we love Hitler if he wrote poetry and released his book at Frankfurt?’, a friend who didn’t like my sympathetic review of Kachari’s poems written for Sadin asked me.
In 2012 May, when I returned to Assam after an academic year in Minnesota (and a cruel January), I was pleasantly stunned to find that a mainstream literary and cultural monthly, Satsori had published a special issue on ‘Bidrohee Sahitya’ (Militant’s Literature), unimaginable even a few years ago. I was suddenly convinced that it was because times were changing – August just didn’t have enough space left to bear the burden of dismal events any more. Hence, certain cruel events were spilling over like boiling milk from a container to other months. In this case, it was March – the month Anuradha Sharma Pujari and Diganta Oza edited that issue. I was convinced that people, who were filled with hatred for the militants and blamed them for Assam’s underdevelopment, were looking at them with a new eye. This wasn’t an eye of admiration. It was critical, weighing the pros and cons and ready for a debate. Indira Goswami passed away in November 2011, but she had planted the first sapling on a land that would become a rain forest.
In leaderless Assam politics too, a new leader had captured the imagination of the youth and the middle class – Akhil Gogoi, who had been using non-violent means to protest against the brutal inequalities in Assam. Gogoi’s rise in post-peace talks Assam and post-satellite TV boom in Assam, is one of the most significant events bringing year-round, twenty-four hour cruelties of Assamese Augusts to the bedrooms of middle class households; this ushered Gogoi’s movement for a different Assam into the drawing and dining rooms. Suddenly, we were reminded that we should be looking for alternatives. Though the middle class is perhaps still very sceptical of Gogoi, he has been able to acquire a mass following in the villages of Assam, where the people have started to get disillusioned with the established political parties and their neck-deep corruption. On the pages of monthlies and weeklies and dailies, fiction was looking for alternatives too, by twitching, by taking a new turn. We have come a long way since August 1985, after all.
This new chapter is best reflected in Sanjib Pol Deka’s wonderful short story, Eipine Ki Ase? that blends the personal and the political, hinting at the mess after three decades of insurgency. Published in the April 2010 Bihu issue of Asom Bani magazine as a novella, and later included in his debut fiction collection, Deka skilfully employs the trope of performance to depict the life of a surrendered insurgent, Sudipto Hazarika and the people surrounding him. The entire text is populated with characters that have been affected directly by the cruel Assamese Augusts: Modhu Mastor’s son Sudipto is a surrendered militant; Biplob’s father is in perpetual mourning after losing his son at the hands of the army. Sudipto could return like a ‘wings-clipped moth’ but Deka writes, Biplob (the insurgent who had inspired Sudipto) could never return for he was burnt to cinders in the fire of revolution. Modhu Mastor’s conscience isn’t clear as he is haunted by the ineffective role he had played during the Assam Movement that took the lives of his East Bengali Muslim immigrant friend’s family. Sudip suffers from a similar kind of agony because of the people he had killed before surrendering; nor is he safe because the possibility of being killed by his former colleagues always looms large.
When the story opens, the village is after a long time preparing for a bhaona where they would enact the Abhimanyu Vadh play. Abhimanyu was the son of the Pandavas, hounded and unfairly killed by seven skilled, senior warriors in the war. While every-one in the village is obsessed with the upcoming performance, Sudipto tries once again to portray a normal life. But though the youth of the village could perform their female roles on stage by wearing coconut shells on their chests, haunted by his past he is unable to play his role of a husband and son. The use of folk songs in the story gives it the dimension of a short novel, though in the collection it is included as short story.
At the end of the story, after a series of events, as the village weeps when the Abhimanyu on stage is killed, Sudipto is also taken away by his erstwhile colleagues from the insurgent organization and murdered. Sewali, his wife, who was the only character unaffected by the insurgency directly, joins the host of people in the story who have suffered direct loss, unlike some of the villagers who were brutally beaten up years ago during one such performance letting Hanumans and Ravans flee across the village. Long after finishing the story, one remembers the jester’s song that starts with the death of Sanjay Gandhi and ends by pointing towards Indira Gandhi’s policy on Assam. Abhimanyu’s no-way-out situation isn’t just the climax of the play but also the climax of Sudipto’s life.
While Deka’s story retells how public history is impressed on the bodies and minds of people, Manikuntala Bhattacharya’s novella Xilor Manuh, published in the Fall 2009 issue of Dainik Asom on the occasion of Durga Puja, probes the consciousness of a single, thirty-three year old woman whose elder brother had joined the insurgent organization. As the only young member of the family, she sacrifices the small joys of her life and serves as a support to her ailing, ageing parents who are obsessed with the loss of their son and ill-treat her despite her best efforts to serve them. When a match comes for her, the prospective groom’s family rejects her as ‘too masculine’. She joins work after clearing the Assam civil services examination but whenever her brother ‘comes down’ to Guwahati, her parents force her to go and meet him.
There are two trips narrated in the novella: long and arduous, inconvenient and unsafe for her. The first trip breaks her down physically and emotionally because, despite the arduous journey, she doesn’t get to meet her brother who had to suddenly leave. The news leaks out that he is in the city. Her brother, now a top leader of the insurgent organization, is well protected. She returns halfway from the second trip, refusing to meet her brother, frustrated at the futility of it. During both these trips, the events of her life are told: how her brother left the house and its aftermath; how after one of his visits home she had lost her first cousin Debojit at the hands of secret killers; and how she was once beaten up brutally by the same band of state sponsored gangs, left to die on the Bahini river. Manikuntala maps private history through the lives of her characters. In contrast to Sanjib, she doesn’t mention concrete details about the outer world and yet both texts take us into a trip, a journey through the unofficial history of Assam.
Geetali Bora’s novella Doriyoli is based on a famous incident that she had read about Megan Kachari alias ULFA’s former top leader, Mithinga Daimary, who had lost his entire family at the hands of secret killers, and whose book was released by Indira Goswami at the Frankfurt Book Fair, 2006. She had read that Daimary had once found a wounded deer in the forests of Bhutan, just before Operation All-Clear in 2003 that was launched against ULFA. Drawing upon this incident, she reconstructs the character of Dihang Rajguru – a poet, a nature lover, loyal to friends and emotionally weak in the proximity of his mother; so weak that he makes midnight calls to her and almost breaks down. When his gun injures a little doe, he brings her to the camp, nurses her and names her after the state he wants to free from Indian rule: ‘Asomi’.
Focused on the last few days of life in the ULFA camp before Operation All-Clear, though Bora doesn’t claim to tell the life of Daimary, it is the most polemical fictional piece set against the Assam conflict after Parag Das’s Sanglot Fenla. Quite explicitly, but with great expertise and emotional depth, Geetali invites us to admire and adore the character of Dihang. The ‘Author’s Note’ at the end that mentions the original incident that inspired the novella, further adumbrates her intention to take a sympathetic look at the life of an banned militant – as if following Indira Goswami’s advice. Quite curiously, Indira Goswami makes a guest appearance in the dream of Dihang in the novel, where she places a pen in his hands and says, ‘Ah, too much sorrow? Write, write, and be happy.’
The granary of fictions of Assamese August looms large in contemporary Assamese literature. Small presses, literary magazines with low circulation, annuals with very local reach have all recorded this experience of victims and survivors of the conflict. They are a necessary counter-vision in a state where institutions constantly manufacture ‘truth-s’. These stories unsettle such a climate by placing the readers alongside the characters and fling them into the cobweb of ethical dilemmas. Arup Kumar Nath’s haunting short story, Koli Puran, set against the Assam Movement, when supporters of the movement were on a Bengali Muslim killing spree, uses a marvellous metaphor to tell us how rumours about Koli’s past spread and created hurdles in her life: ‘Whenever Aandheri sits on anyone’s backyard, that secret comes out of her mouth like threads coming out of a spider’s mouth and that silky thread wraps up the daughters, daughters-in-laws, mothers-in-laws, grandmothers, grandchildren sitting on the backyard. Soon after, that thread is emitted from the mouths of each and every woman in the village, covering the entire village in a web of secrets. On that web, Koli becomes an innocent butterfly and struggles for life.’
By travelling with the characters to meet a lost brother, to watch the Abhimanyu Vadh play, to nurse a wounded deer, we go through an experience that challenges our political loyalties, invites us to pay attention to the untold stories – stories that make martyrs’ memorials shake like the tips of banana leaves in a squall
"My Mother Brings The Rains" by Aruni Kashyap I Translated by Kaushik Baiswas
মোৰ আয়ে বৰষুণ আনে
অনুবাদ: কৌশিক বাস্যস
ভৰি দিয়াৰ পূৰ্বেই শুকান দিল্লীলৈ মোৰ আয়ে
বৰষুণ আনে৷ আকাশে চিগাৰেটৰ টুকুৰাৰ নিচিনা ছাইৰঙী সাজ পিন্ধে,
ছাগলীবোৰে চিঞৰে, বতাহে বালিৰ সুৰংগ সাজে,
আনকি সেউজী পাতেও ডালৰ স'তে সম্পৰ্ক ছেদ কৰে৷
তেওঁৰ নগৰীত
তেওঁৱেই আটাইতকৈ ধুনীয়া তিৰোতা আছিল৷ তেওঁৰ
খোজে ল'ৰাবোৰৰ থৰকাছুটি হেৰুৱাইছিল,
তেওঁ কি খাইছিল, ঔফলীয়া চুলিবোৰ যতনাই
চালতনো কি ঘঁহিছিল
ছোৱালীবোৰে সুধিছিল;
ক'বলৈও তেওঁৰ কোনো কথা নাছিল,
দুখবোৰ ভগাই ল'বলৈ তেওঁৰ সত্ নগৈছিল৷
বহুবছৰ পিছত,
বিছনা এৰি ক'লৈকো যাব নোৱৰা সময়ত,
দূৰণিলৈ বুলি সস্তীয়া ফোনকলবোৰ কৰিব পৰা হোৱাৰো আগত,
পিতায় তেওঁক এটা টোকাবহী আনি দিছিল৷
লিখা,
পিতায় কৈছিল৷
নিজৰ কাৰণে, নিজৰ ল'ৰাটোৰ কাৰণে লিখা৷ নহ'লে
তোমাক ভালপোৱাৰ কাৰণে ভায়েকহঁতৰপৰা মাৰ খোৱা
সেই মুচলিম প্ৰেমিকজনৰ কথা, ডেক্সত অকণমানো খালী ঠাই থকালৈকে
প্ৰতি ৰাতি নিজৰ হৃদয় উদঙাই দেখুওৱা নতুবা
প্ৰতিটো গল্পৰে নায়িকা তোমাকে সজোৱা কিন্তু
মোৰ দৰে কবিতাৰে উত্তৰ দিব নোৱৰা
সেই প্ৰেমিকজনৰ কথা সি কেনেকৈ জানিব? প্ৰতি ৰাতিপুৱা
তুমি সনা মিঠাতেলখিনিৰ কথা লিখা, তিতা ৰসখিনিৰ কথা
সোণালী তোমাৰ ৰূপটোৰ কাৰণে, যিটো চাবলৈয়ে ল'ৰাবোৰে হামৰাও কাঢ়িছিল!
উঠি বহা
আৰু লিখা৷ তুমি শোৱা সেই বিছনাবোৰৰ বিষয়ে লিখা যিবোৰত
শুই তৰা লেখিব পৰা গৈছিল, বৰষুণ মানে যেতিয়া কেৱল আছিল
ঘৰত কৌশলেৰে ৰখা পাত্ৰ কিছুমান আৰু
বিষণ্ণতাৰে কটোৱা উজাগৰী নিশা৷ প্ৰতিবাদ
আৰু তেল অৱৰোধবোৰৰ কথা লিখা,
জমিদাৰক মাৰিবলৈ হামদৈৰ পথলৈ
বুলি ওলাই অহা কৃষকবোৰৰ কথা লিখা৷ চিয়াঁহী
খৰচ কৰা৷
নিজৰ কাৰণে নহ'লেও
তোমাৰ এই প্ৰথম সন্তানৰ কাৰণে লিখা,
মোমায়েকহঁতৰ দৰে যাৰ নাকটো জোঙা নহ'ব বুলি
তুমি ভয় খাইছিলা৷ কাৰণ
তুমি নিম্নবৰ্গৰ লগত বিয়াত বহিছিলা৷
প্ৰেমৰ কাৰণে লিখা,
প্ৰতিবাদী সমদল
আৰু লিখা
কবিতাৰ কাৰণে ৷
Kaushik Baiswas studied medicine at Assam Medical College. Born in Nalbari in 1992, he is the author of a poetry collection in Assamese called Babori Bilash (বাবৰি বিলাস)৷
Are Book Sales in Assam Dwinling?
অসমীয়া মানুহে বাৰু কিতাপ কম কিনে নেকি আজিকালি? এই কথা লৈ আজি কেইদিনমানৰ পৰা বেছ কিছু আলোচনা হৈ আছে ৷ কাগজে পত্ৰই অনেক কথা বতৰা প্ৰকাশ পাইছে ৷
এই বিষয়ে মোৰ প্ৰকাশকদ্বয় অমৃত কুমাৰ উপাধ্যায় আৰু ধীৰাজ কুমাৰ লহকৰ দুয়ো কিছু আলোকপাত কৰিছে ৷ আগ্ৰহী পঢ়ুৱৈ আৰু মোৰ নিজৰ বাবেও সংগ্ৰহ কৰি আগবঢ়ালো ৷ দৈনিক জনমভূমিত ৯ নবেম্বৰ, ২০১৯ তাৰিখে প্ৰকাশ পাইছিল ৷
Like the Thread in a Garland
My short story, LIKE THE THREAD IN A GARLAND, from my collection His Father’s Disease and Other Stories (Context/ Westland) published in Open Magazine.
Partly True, Partly False: My Romance with Law & Order Characters
Watching Law & Order (both the original series from the nineties and SVU) has saved my life many times so I wrote an essay about watching the series and surviving snow and loneliness in small town Minnesota: “Partly True, Partly False: My Romance with Law & Order Characters”, North Dakota Quarterly 🤣😀
Four Poems in Singapore Unbound
The Plant Killer's Lover
THE PLANT KILLER’S LOVER
During the first months of our dating, you
used to call me a slut, for
I was still sleeping with other people. You
told me it didn’t matter to you, you told me
how you avoided monogamy
just the way asthmatic patients avoided
dust, cold, ladyfingers, and curd. You
didn't know that, I was not
Just your Beloved Slut, but
I am also someone who hated
to word ‘relationship’. What's
In a marriage, I told you
Even before I had gulped down
one drink at Haus Khas Village,
in a dingy cheerful bar. What's in
calling ourselves married, or
in a relationship? I asked you,
holding you naked in
my arms, in a chilly night in Meghalaya, where
the clouds knocked
on the window panes, as we
turned evenings
into history, leaving
finished bottles of wines on the floor.
And then, you started
gifting me plants : the tulsi, for
which I teased you as
the Wealth Goddess of my house: the
jasmine, that I said you could
use to put on water while bathing,
or on your hair, if you ever grow it long enough.
I kept the jasmine by the bed, and
the tulsi outside, to welcome people. One day,
you gave me a cactus. You told me
it survives the heat, by storing water inside it. I laughed :
this is not how you impress a man who
loves Riesling and long walks and whiskeys. This is not how you
please a man who is in love with books and stories and poetry. You
said, even if we don't end up being together, those
plants will remind me of you with
their fragrance, green, and pricks but
that’s not what happened when
you left me for another man. In 2016,
the summer was brutal like enemy soldiers.
Colleagues who became friends were fired, and
an uncle who told me stories about movements and curfews
was mauled by a truck while singing a song. The
summer killed the tulsi, the jasmine by bed, even before it flowered, and
the cacti died after I poured whiskey on it.
I placed those plant corpses
on the table together like members of a family,
took pictures, sent those to you. That's when you called me names :
Beloved Slut. Whore. Plant Killer
Overwhelmed by grief, I
called you back immediately; come back, I said
You are the Plant Killer's Lover; together
we will finish bottles of Riesling again, and
this time open the windows to host clouds in our rooms;
we will walk down deer parks, river-fronts, beaches,
drink wine and beer in cheap noisy bars,
kiss openly in Modi's India. Come back,
see this is how to impress a man
who loves books, poetry and stories :
by not just gifting plants, but also
staying in the same house to water jasmine,
the tulsi, and discipline me
from pouring whiskey on cactus.
It Rains All Night Long in Teteliguri
I don’t remember the first time I saw this uninhabited room. I have been visiting this house since the year I was born. The walls are lined with bookshelves, stuffed with books that I shouldn’t read, as well as books I should read, and stacks of old magazines
Read more